Ljubostinja

Manastir  Ljubostinja  nalazi  se  4  km  severno  od  Trstenika,  pored  Ljubostinjske  reke, između živopisnih  šumovitih  brda.                                    

Patron i izgradnja:
Crkva Uspenja Presvete Bogorodice manastira Ljubostinje, zadužbina kneginje
Milice, žene kneza Lazara, podignuta je posle 1387.godine.                                    

Arhitektura:
Po arhitektonskim karakteristikama pripada moravskom tipu građevi. U osnovi crkva
ima razvijen upisani krst trikonhosnog oblika sa jednom kupolom i pripratom zasvedenom kalotom.
Fasada je zidana kamenom i bila je omalterisana i islikana, tako da je davala utisak da je zidana
redovima kamena i opeke. Kameni okviri prozora, portala i rozeta imaju bogatu ornamentiku. Na
kamenom pragu crkve urezano je ime majstora-Protomajstor Borović Rad.

Slikarstvo:
Po želji kneginje Milice, tada već monahinje Evgenije, crkvu je živopisao monah
Makarije  izmedu  1402.  i 1405.godine  a  pretpostavlja se  da su slikarski  radovi  započeti  i pre
Kosovske bitke. Od prvobitnih fresaka sačuvani su lepi portreti kneza Lazara i kneginje Milice i
njihovih sinova Stefana i Vuka na zapadnom zidu. Manastir je od svog osnivanja imao veliku
kulturnu ulogu. Tu su boravili istaknuti letopisci, prepisivači, minijaturisti, slikari, a do današnjih
dana  odnegovana  je  veziljska  umetnost.                                  

Ime:
Manastir je dobio ime po reci Ljubostinji, pored koje je sagrađen.

Sopoćani

Manastir Sopoćani se nalazi na izvoru reke Raške, u blizini Novog Pazara (15 km), na ograncima planine Golije.

Zaštitnik hrama i izgradnja:
Crkvu posvecenu Svetoj Trojici, podigao je Uroš I Nemanjić oko 1255.godine.

Arhitektura:
Sopoćanska  crkva  Svete  Trojice  pripada  razvijenom  raškom tipu  gradevine, jednobrodna  je,  sa  kupolom  na  visoko uzdignutom  postolju. Spoljašnji  oblici odaju  izgled  trobrodne bazilike sa spoljnom pripratom koja  je  dozidana u vreme cara Dušana,  sa visokom kulom naspram ulaza u hram. Kameni okviri prozora i portala obradeni su na romanički način.

Slikarstvo:
Sopoćanske  freske,  nastale  između 1263. i 1268.godine su dela najvećeg dometa u monumentalnom slikarstvu XIII veka ne samo u srednjovekovnoj Srbiji, nego i na celom području vizantijske  umetnosti  tog perioda. Vrhunac tzv.monumentalnog  stila  karakteriše  freske sacuvane u naosu i oltaru, skladne kompozicije i stojeće figure koje podsecaju na antičke uzore.
Slikarstvo Sopoćana imalo je izuzetno snažan uticaj na potonje srpsko slikarstvo. Crkva je zapustela
1698.godine  i  bila  je  u  ruševinama  sve  do  1925.godine  kada  je  rekonstruisana.

Ime:
Manastir je dobio ime po reci Sopote, kako se prvobitno i zvao manastir, koja u starom srpskom jeziku oznacava mesto izvorišta, a njih je bilo, a i sada ih u kraju ima na desetine. Od njega kao izvorišta ponornice, potice reka Raška, pritoka Ibra.

Đurđevi stupovi

Manastir Đurdevi stupovi zadužbina je Velikog Župana  Stefana  Nemanje  i  nalazi  se  na šumovitom  brežuljku  iznad Novog  Pazara. Kompleks čine crkva  Sv.  Georgija,  trpezarija, manastirski konaci, cisterne sa ulaznom kulom. Manastir je sagrađen 80-tih godina 12. veka. Po spoljašnjem izgledu hram je jednobrodna crkva sa trodelnim oltarskim prostorom. U prednjem delu crkve nalazila su se dve visoke kule - stlpa (stupa) što je celoj gradevini davalo romanicki izgled. Freske koje su većim delom oštećene, a delom prenešene  u  Narodni  muzej  u  Beogradu  pripadaju tradiciji  Komnena i vrlo su spretno bile uklopljene u arhitekturu hrama koja je posebno bila upečatljiva po kupoli nasadenoj na eliptičnoj osnovi. Nakon  što je  na ulaznu kulu dodata  apsida sa istocne strane 1282-83. ulazna kula  je pretvorena u kapelu sa grobnicom Sv. Kralja Dragutina. Nakon toga kapela je oslikana slikama istorijske sadržine. Manastir je u više navrata obnavljan, a u 18. veku dograđena je i nova trpezarija, konaci dok je narteks katolikaona oslikan novim freskama. Propadanje ovog manastira počelo je u turskim vremenima i doživelo je vrhunac izmedu dva rata u 20 veku. Arheološka istraživanja i restauratorski radovi su preduzeti izmedu 1960 i 1982. godine u sklopu radova na kompleksu Starog Rasa i manastira Sopocani. Zajedno sa njima je i ovaj manastir proglašen delom Svetske kulturne baštine 1979. godine. Sistematska obnova celog manastira pocela je u prolece 2001 godine. Vladika Artemije je vec poslao trojicu monaha u Đurdeve Stupove da nadgledaju obnovu i izgradnju novih konaka. U prvoj fazi biće izgrađen konak za monahe sa kapelom. Kasnije se ocekuje da ce početi obnova same crkve prema postojećim projektima.

Resava - Manasija

Manastir Resava – Manasija, udaljen je oko trideset kilometara od autoputa Beograd-Niš (od Svilajnca ili
Ćuprije), u neposrednoj blizini Despotovca. Smešten je u živopisnoj klisuri koju cine visoki obronci planine
Beljanice.

Patron i  izgradnja:
Crkva  Svete  Trojice  manastira Manasije,  zadužbina  je  despota  Stefana  Lazarevića. Izgradnja  je  zapoceta  1406. a  crkva  je  završena  i osvecena na Duhove 1418.godine.

Arhitektura:
Resavska  crkva  je  najveća  gradevina među  spomenicima  moravske  arhitektonske  stilske grupe, a od ostalih srpskih srednjovekovnih spomenika, veća od nje je samo crkva manastira Dečani.
Crkva ima osnovu razvijenog trikonhosa sa pet kupola od kojih je centralna dvanaestostrana, a četiri manje su osmostrane. Za razliku od ostalih primera moravske crkvene arhitekture, fasada Manasije je ozidana samo kamenom,  bez  šaranja  opekom,  i  ima  arkadni  friz  ispod  krovnog  venca  poput  raških  crkava.
U priprati je od kamenih ploca izvanredno bogato izveden pod koji predstavlja jedan od najlepših
primera u celoj našoj srednjovekovnoj arhitekturi.                                                                              

Slikarstvo:
Resavske  freske  su  jedinstvene  u  pravoslavnom  vizantijskom  slikarstvu.  Likovi
svetitelja  su  naslikani  potpuno  u  duhu  kanona,  a  sve  ostalo  predstavlja  svojevrsnu  “resavsku
renesansu”.  Ranija  antička  odeća  zamenjena  je  savremenom  nošnjom,  a   čitave  kompozicije
raskošno su ukrašene zlatom i slikanim nakitom. Posebno je zanimljiva ktitorska kompozicija, koja
prikazuje despota Stefana Lazarevića sa poveljom i modelom manastira u rukama, u raskošnoj
vladarskoj odeci sa vladarskim insignijama, u cinu nebeske investiture – insignije mu daruje Hristos
preko anđela.U manastiru Resava – Manasija je tokom XV veka delovala čuvena Resavska škola, sa
prepisivačkim  radionicama,   čija  su  dela  bila  neprikosnoveni  uzori  u  potonjim  vekovima.
Radionice su po svemu bile dvorske, budući da je i sam despot Stefan Lazarević bio naklonjen
književnosti, u njima su delovale ličnosti poput Konstantina Filozofa koji je sastavio “Žitije despota
Stefana”  i  spise  “O  pismenima”  koji  su  direktno  uticali  na  redakciju  i  sredivanje  pravopisa
tadašnjeg književnog srpskog jezika.Ime: Manastir je dobio ime po reci Resavi na kojoj je sagrađen.                                      
Svake godine od 19. do 28. avgusta, u manastiru Manasija održava se manifestacija “Dani srpskog
duhovnog preobraženja” sa bogatim kulturnim i duhovnim programom.

Mileševa

Manastir Mileševa nalazi se u neposrednoj blizini Prijepolja izmedu planina Zlatar i Jadovnik, na
reci Mileševki.                                                                            

Zaštitnik hrama i izgradnja:
Crkva manastira Mileševe posvećena je Svetom Spasu-Vaznesenju Gospodnjem i zadužbina je kralja Vladislava, sina Stefana Prvovenčanog. Vreme zidanja hrama nije tačno utvrdeno, u literaturi se navodi godina 1234. kada je Vladislav postao kralj, ali je verovatnije da je izgradnja i živopisanje završeno još za života Stefana Prvovenčanog a po želji Svetog Save, dakle pre 1228.godine.                                                                                                                      

Arhitektura:
Crkva  je  raškog  tipa,  jednobrodna  sa  jednom  kružnom  kupolom  na  kockastom postolju, što će kasnije postati karakteristika za staru srpsku crkvenu arhitekturu. Spoljna priprata, sagrađena oko 1236.godine posle smrti Svetog Save, takođe ima kupolu na kockastom postolju. Cela crkva je spolja omalterisana i okrečena.Slikarstvo: Mileševske freske  odaju  izuzetno  visok umetnicki  kvalitet. Slikari  su  bili  Grci,  školovani u jednom  od  velikih  centara Vizantijskog  carstva,  u Carigradu, Nikeji ili Solunu, gde je negovan rad u tehnici mozaika. Živopis  u naosu  i  oltaru, nastao je  po  želji Svetog Save, i  nastavlja  studeničku  praksu  imitacije mozaika-freske  na  zlatnoj  pozadini  sa iscrtanim kvadratićima  ili  na  plavoj  pozadini  bez  kvadratića.
Velika  pažnja  posvećena  je  portretima  na  srpskoj vladarskoj  porodičnoj  kompoziciji. Izdvajaju  se portreti kralja Vladislava-ktitora,  zatim  Svetog  Save,  Svetog  Simeona-Nemanje, prestolonaslednika
Radoslava i Stefana Prvovenčanog. Čuvene po vrednosti su freske inspirisane kasnoantičkim i vizantijskim mozaicima, Hristos u Cvetima, Anđeo na kamenu Hristovog groba – “beli Anđeo”, Bogorodica iz Blagovesti, koje potvrduju da su Mileševu oslikali nesumnjivo najveći umetnici koje je imalo evropsko slikarstvo XIII veka. Manastir je puna tri i po veka, od 1237. do 1594.godine, bio grobnica  Svetog  Save.

Ime:
Ime Mileševa, manastir je dobio po reci Mileševki koja se kod Prijepolja uliva u Lim.

Ravanica

Manastir  Ravanica  nalazi  se  kod   Ćuprije,  u  podnožju  Kučajskih  planina,  u  selu  Senje.

Patron  i  izgradnja:
Crkvu  manastira  Ravanice,  posvećenu  Svetom  Spasu-Vaznesenju
Gospodnjem, podigao je knez Lazar izmedu 1375. i 1377. godine.                                          

Arhitektura:
Po arhitektonskim karakteristikama, crkva pripada moravskoj stilskoj grupi čiji je
opšteprihvaćeni trikonhosni plan osnove u obliku upisanog krsta sa jednom ili pet kupola, preuzet iz
arhitekture Svete Gore. Ravanička crkva ima oblik razvijenog trikonhosa, sa pet kupola od kojih je
centralna  desetostrana  a  ostale  nad  krakovima  krsta osmostrane.  Ozidana  je  naizmeničnim
postavljanjem kamena i opeke koja joj daje savršenu polihromiju. Fasada je podeljena sa dva
kordonska venca i oživljena slepim arkadama  i ukrasima  u obliku šahovskog polja. Današnju
pripratu podigao je daskal (ucitelj) Stefan 1721.godine. Manastir je bio opasan snažnim zidom
ojačanim kulama od kojih danas postoje ruševine.

Slikarstvo:
Živopisanje ravaničke crkve završeno je oko 1387.godine i predstavlja prvi samostalni
stil  srpskog  slikarstva  srednjeg  veka,  nazvan  “dekorativni  stil”,  zbog  bogatih  zlatnih  listica  i
skupocene azurno plave pozadine, živopisnih ukrasa i ornamenata koji se prostiru po odelima
svetaca  i  oklopima  svetih  ratnika.  Proporcije  likova  slikane  su  po  Erminiji,  svetogorskom
slikarskom prirucniku, gde je osnovna mera (modul) dužina nosa.Takvi likovi su graciozni, blago
maniristicki izduženi i elegantni. Ovaj stil brzo se raširio i na ostale crkve Pomoravlja, a freskopisac
Ravanice bio je jedan od najvecih slikara koji su u Srbiji u to vreme radili. Posle pogibije kneza
Lazara u Boju na Kosovu, Ravanica je cuvala njegove mošti sve do 1690.godine, kada su za vreme
velike seobe Srba premeštene, najpre u Budim, Sentandreju, a potom u obnovljeni manastir u
Vrdniku (Ravanica na Fruškoj Gori), da bi, posle skoro tri veka bile vraćene u njegovu zadužbinu.

Ime:
Manastir je dobio ime po recici Ravanici koja se kod Ćuprije uliva u Veliku Moravu.

Manastir Žiča

Manastir Žica se nalazi u centralnoj Srbiji izmedu Kraljeva i Mataruške Banje. Putem preko reke
Ibra, na 4. kilometru južno od Kraljeva.

Patron i izgradnja:
Manastirska crkva je posvecena Svetom Spasu-Vaznesenju Gospodnjem, a
podigao je kralj Stefan Prvovencani sa svojim bratom Svetim Savom, izmedu 1208. i 1215.godine.

Arhitektura:
Crkva je jednobrodna sa jednom osmostranom kupolom na kockastom postolju.
Ispred spoljne priprate, kod zapadnog ulaza, podignuta je visoka kula sa kapelom na spratu.
U graditeljskom smislu, Žica pripada “raškoj stilskoj grupi”- opšta arhitektonska rešenja su
vizantijska, a fasade su spolja obradene na romanski nacin.
Sa ulazima u bocne kapele, crkva ima sedmoro vrata zbog cega je u narodu nazvana “sedmovrata
Žica”. U njoj je krunisano i ustoliceno sedam srpskih kraljeva (Stefan Prvovencani, Radoslav,
Vladislav, Uroš, Dragutin, Milutin i Stefan Decanski). Prilikom svakog krunisanja, probijana su, i
potom zazidana, nova vrata kroz koja je prolazio samo krunisani vladar. Nakon rekonstrukcije,
obojena je višnjastocrvenom bojom kako je prvobitno i izgledala. U okviru manastirskog
kompleksa nalazi se i mala crkva posvecena sv.Teodoru Tironu koja je verovatno podignuta u doba
osnivanja manastira.
Slikarstvo:
Žica je oslikana zauzimanjem Svetog Save oko 1220.godine, a kako i dolikuje prvom
sedištu srpske autokefalne arhiepiskopije, freskama su je ukrasili najbolji “mramornici i slikari” iz
Carigrada. Veliki deo prvobitnog živopisa je uništen, sacuvani su fragmenti u pevnicama, a
postojece freske poticu iz doba velike obnove Žice za vreme kralja Milutina izmedu 1313. i
1316.godine.

Ime:
Smatra se da naziv Žica potice od prvobitnog imena “Žitca” koji dolazi od reci žito jer je kraj
u kojem se nalazi manastir osobito žitorodan. Manastir je danas ženski.